1.januar vart Høgskulen i Sogn og Fjordane (HiSF) til Høgskulen på Vestlandet. HiSF fusjonere med Høgskulen i Bergen (HiB) og Høgskulen Stord/Haugesund. Høgskulen på Vestlandet skal prega utviklinga av Vestlandsregionen – og lærar-, helse- og ingeniørutdanning er ryggraden vår. Me blir 16.000 studentar og får fem studiestader: Sogndal, Førde, Bergen, Stord og Haugesund.

Professor Berit Rokne tiltrer som rektor for HVL i januar, ho skal stake ut vegen for ein heilt ny institusjon. Ho trur det er ein fordel å vere stor i dagens utdanningslandskap. Ho håpar på ein fagleg gevinst, under føresetnad av at ein aktivt må ynskje å utvide fagfellesskapet sitt. Dette vil komme studentane til gode, og vil føre til at dei møter høgt kompetente fagleg tilsette i ei større fagleg breidd – om vi klarar å bruke den breidda. Ho ser òg ein gevinst i moglegheita for å få sterkare administrative funksjoner ved at ein også her får eit større fagleg fellesskap.

Link til Høgskulen på Vestlandet

Menneske med alvorleg fedme får eit mykje betre liv etter fedmeoperasjon, også etter ti år. Det viser den første norske langtidsstudien av livskvalitet etter slike operasjonar.

Viss han ein sjeldan gong måtte ned på golvet etter noko han hadde mista, måtte han tenke seg nøye om: Hadde han fleire ærend der nede? Og fanst det noko å støtte seg i når han skulle reise seg att? Så strevsamt var det å bøye ryggen, det verkande kneet, kjenne blodet pumpe i tinningen og sveitten piple fram i panna – for ikkje å snakke om den lange vegen opp att.

Kvardagen til mange menneske med alvorleg fedme er tøff – innestengde i ein stor kropp, utestengde frå fellesskapet. Før 2001 fanst det ikkje noko anna behandlingstilbod i Noreg enn kurs i omlegging av livsstil.

Men for dei aller tyngste var ikkje gulrøter og joggesko ein realistisk utveg.

Forskar i Helse Førde og Høgskulen i Sogn og Fjordane Anny Aasprang har sett på livskvalitet etter fedmeoperasjon, der ho har følgt opp pasientar over ein 10-års periode. Les heile saka på forsking.no.

Andel framandspråklege pasientar er allereie no så stor at god tolketeneste er blitt ein kritisk, livsviktig funksjon i spesialisthelsetenesta. Dette såg sjukepleiarstudentane Ingrid Lund og Signe Salbu då dei hadde praksis ved kreftpoliklinikken i Helse Førde. Og dei gjorde eit berdfullt forbetringsarbeid på området.

– Dei to studentane har gjort eit veldig grundig forbetringsarbeid på området, og vi har også fått ein god etisk-fagleg diskusjon rundt tolketenestene, seier seksjonsleiar Monika Staberg Sunde ved kreftpoliklinikken. – Arbeidet deira vi bli brukt som grunnlag når vi skal ha reviderte prosedyrer rundt tolking inn i Kvalitetshandboka.

FORBETRINGSARBEID: Sjukepleiestudentane Ingrid F. Lund og Signe Ø. Salbu har gjort eit arbeid som kan gjere det lettare å kommunisere godt med framandspråklege pasientar. Her saman med seksjonsleiar ved kreftfpoliklinikken, Monika Staberg Sunde (til høgre).

Ingrid Lund er ein av studentane som har hatt fordjupingspraksis ved kreftpoliklinikken, og dette var siste praksisperioden for henne og medstudent Signe Salbu. Parallelt med den kliniske praksisen skal studentane også lage eit skriftleg arbeid retta mot kvalitetsforbetring, og presentere dette i klinikken.

Vi såg kor stor trongen for tolk er blitt, og korleis behovet vart dekka, fortel Ingrid. – Det vi har gjort er å foreslå prosedyrer som skal kvalitetssikre tolketenesta. Blant anna bevisstgjere om systema for å søke etter tolk og system for å registrere og kunne søke opp tolkar etter kvalifikasjonar og kva utdanning og eventuell autorisasjon dei har. På den måten kan ein betre sikre at pasienten opplever det teneleg å bruke den tolketenesta vi kan tilby.

Med ei meir systematisk kvalitetssikring vil pasientane kunne kjenne seg tryggare i samtalen. Desse situasjonane kan kjennast vanskelege nok for pasienten sjølv når ein forstår alt og snakkar språket flytande. Pasientane må også kjenne seg trygge på tolkens integritet, og ofte kan kulturelle skilnader også spele inn.

Interessa var stor då Ingrid og Signe presenterte arbeidet sitt i klinikken. Der trekkte dei også fram kor viktig det er å nytte den standardiserte kommunikasjonspermen i pasientsamtalane.

Legar, sekretærar og sjukepleiarar kom frå både poliklinikken og sengeposten, og framlegga til prosedyrer for bruken av tolketenester vart sett som svært nyttige, seier seksjonsleiar Monika Staberg Sunde ved kreftpoliklinikken.

Tekst og foto: Per Marifjæren

Ein ny studie i Fjordomics-prosjektet viser at ein truleg bør tilråde regelmessig tilskot av omega-3 fram til vekta har stabilisert seg etter ein fedmeoperasjon.

Mange risikofaktorar for hjarte- og karsjukdomar vert redusert som følgje av fedmeoperason. Samstundes vert fettsyrenivå i blodet endra, mellom anna som følgje av at ein et mindre mat etter ein fedmeoperasjon. Studien indikerer at det er spesielt dei som går gjennom ei såkalla duodenal omkopling som er utsett for usunne endringar i fettsyresamansetjinga i blodet eit heilt år etter operasjonen, skriv UNIKARD.

Du kan lese publikasjonen her.

Elevar som strevar med matematikk, gjer det betre på skulen når ein del av undervisninga flyttar ut på skuleplassen.

Tekst: Idun A.Husabø

Vi sit for mykje i ro – alle som ein. Til og med tiåringar har for mange timar på baken. Forskarane veit kor godt det ville vere for helsa deira med meir hopp og sprett og mindre tid i klasserommet. Men ville det òg få elevane til å lære betre?

Spørsmålet har interessert forskarar ved HiSF i fleire år. I 2014 starta dei ein studie som skulle følgje 1200 femteklassingar som fekk skuledagen sin justert. Det nye var at fysisk aktivitet vart brukt som ein eigen læringsmetode i fleire av faga.

Ut av klasserommet

Der elevane før sat bøygde over pultar for å notere nye engelske ord, skulle dei no ta på jakka si og springe glosene inn hovudet på plassen utanfor skulebygningen. Sjølv om dei framleis gjorde matteoppgåver på tavla som andre elevar, gjekk nokre av mattetimane føre seg ute, der dei til dømes spelte mattebingo.

Alt frå verbbøying til pugging av hovudstadar vart til stafettar der alle elevane på laget måtte springe, hinke eller hoppe seg gjennom oppgåvene. Til saman flytta skulane i forsøket ein og ein halv time av undervisninga ut i skulegarden, kvar veke. Forsøket varte frå november til juni.

Også den tradisjonelle undervisinga i klasserommet vart røska opp i. For når elevane hadde sete i ro ei stund, annonserte læraren «aktiv pause» og sette på ein video som alle skulle danse til. I tillegg til andre heimelekser, fekk elevane i forsøket ei «aktiv heimelekse», som å springe rundt huset fem gonger eller hoppe sju-gongen med tau.

Kontrollgruppe

Halvparten av elevane gjorde ingen av desse tinga. Medan elevane som tok del i forsøket spratt rundt på skuleplassen, sat dei andre i klasserommet som vanleg.

– Skilnaden var at ungane vi studerte, fekk 90 minutt meir fysisk aktivitet på skulen i veka enn resten, pluss fem minuttar kvar dag der dei var aktive i klasserommet, seier prosjektkoordinator Geir Kåre Resaland.

Resaland understrekar at aktivitetane i skulegarden var fagleg kopla til undervisinga som føregjekk i klasserommet.

– Opplegget elevane hadde ute var ein del av ein større fagleg heilskap, leia av lærarar som er etterutdanna og som sjølv har bidrege til å utvikle  ASK-opplegget, forklarer han.

Såg på rekning

For mange rektorar og politikarar er det skuleprestasjonane som i siste instans gir svaret på om nye læringsformer har livets rett. ASK-studien har vore følgt med stor interesse frå foreldre, skuleleiarar, organisasjonar, media og partia på Stortinget.

For å granske kor vidt elevane som rørte meir på seg gjorde det betre i dei teoretiske skulefaga, undersøkte forskarane kor godt elevane gjorde det på nasjonale prøver. Ei av ferdigheitene dei fokuserte på, var rekning.

Snart to år etter at forskarane gjekk i gang, har dei oversikt over elevane sine resultat på nasjonale prøver. I tillegg har dei mellom anna analysert tiåringane sine tilbakemeldingar om trivsel, studert data frå aktivitetsmålarar og sett på  kor godt elevane løyste ulike oppgåver. Særleg eitt av resultata er gledeleg.

Dei svakaste vart flinkare

Ved Vassenden skule i Jølster la lærarane merke til at elevar som strevde med matte, strålte på ein ny måte etter aktivitetar som mattestafett. Men også dei typisk «skuleflinke» var tydeleg nøgde når laget deira gjorde det bra.

– Vi opplevde at medan dei som var gode i matte vart engasjerte av faget, fekk dei som var mindre flinke i matte innpass fordi dei var viktige for laget, forklarer Anne Cecilie Kapstad, rektor ved skulen.

Nettopp denne effekten har forskarane dokumentert: Elevane som strevde mest med rekning, viste stor framgang på nasjonale prøver i rekning i løpet av forsøket.

Forskarane forklarar funnet med at dei svakaste elevane kan ha spesielt stort utbyte av å vere i aktivitet når dei skal lære.

– Barn lærar på ulike måtar. Vi har auka kunnskapen om ein av desse måtane – å lære medan ein er fysisk aktiv, seier Resaland.

Alle gjorde det ikkje betre

Med dei kriteria forskarane hadde pålagt seg sjølve, greidde dei ikkje å slå fast at dei aktive læringsformene førte til at elevane samla sett gjorde det betre på skulen.

– Noko av forklaringa ligg truleg i at kontrollgruppa var like fysiske aktive som forsøksgruppa, seier professor Sigmund A. Anderssen ved Norges idrettshøgskole, som har vore prosjektleiar for ASK-studien.

– Fordi elevane i kontrollgruppa òg gjekk med aktivitetsmålar rundt livet, veit vi at dei var omtrent like aktive som deltakarane i forsøket, både i skuletida og på fritida, seier Anderssen.

Dermed var premissen for endring på gruppenivå svekka.

Forsøk i feil fylke?

Forskarane har fått åtvaringar om at Sogn og Fjordane var eit farleg forsøksfylke. For sjølv i ei tid der paradis og løkkefotball tapar mot sosiale medium og skjermbruk, held den gamle statistikk-vinnaren i vest stand. Fylket er mindre råka av den passive livsstilen enn landet elles.

– Dette var truleg hovudgrunnen til at det ikkje let seg gjere å dokumentere nokon skilnad i skuleprestasjonar for elevane under eitt, seier Resaland.

Mange skular held fram

Det forskarane set størst pris på når studien nærmar seg slutten, er at læringsmetodane frå ASK-studien ser ut til å få eit langt liv på norske skular.

– Mange forskarar, stipendiatar, studentar og anna testpersonale har gjort ein stor jobb for å gjennomføre ASK. No er det opp til skulane, kommunane og politikarane å vidareføre og utvikle opplegget, og gjere det til ein del av norsk skulekvardag, seier Resaland. Fagmiljøet hans òg vil halde fram med å forske på temaet.

Forskarane veit at elevar, lærarar, foreldre og rektorar har lagt sin elsk på ASK. Nesten alle skulane deltok i forsøket vil gå vidare med dei fysisk aktive læringsformene.

– Som forskar er det gledeleg å sjå at mange av skulane held fram med ASK, og – ikkje minst – at dei utviklar konseptet vidare, seier Resaland.

Om ASK-prosjektet

Forskingsprosjektet Active Smarter Kids (ASK) har sett på kor vidt auka fysisk aktivitet i samspel med dei tradisjonelle skulefaga påverkar læring, trivsel og helse.

I skuleåret 2014-15 følgde forskarane 1200 elevar i 5. klassetrinn i Sogn og Fjordane.

ASK er eit samarbeid mellom Høgskulen i Sogn og Fjordane (HiSF), Helse Førde, Norges idrettshøgskole, dei fire skuleregionane i Sogn og Fjordane og kommunane i fylket. I tillegg kjem nasjonale og internasjonale samarbeidspartnarar.

Effects of physical activity on schoolchildren’s academic performance: The Active Smarter Kids (ASK) cluster-randomized controlled trial